:: انتظارات اقتصادی رهبر انقلاب اسلامی شبکۀ جامع علمی قصد ::

انتظارات اقتصادی رهبر انقلاب اسلامی

مهدی علوی‌نژاد| کارشناسی ارشد اقتصاد
1396/2/9
تعداد بازدید:

رهبر انقلاب اسلامی در حرم مطهر رضوی در سال جدید و تأکید مجدد ایشان بر اقدام و عمل در راستای تحقق آن ذیل نام‌گذاری سال، نشان از اهتمام ویژۀ معظم له به موضوع اقتصاد مقاومتی دارد. «تمرکز بر فعالیت‌ها و زنجیره‌های اقتصادی مزیت دار کشور، زنده کردن تولید داخلی، پرهیز از واردات تضعیف‌کنندۀ تولید داخلی، پرهیز از هدر دادن منابع مالی‌ای که پس از برجام باید وارد کشور شود، دانش‌بنیان شدن بخش‌های مهم و حساس&‌160;اقتصادی، احیای بخش‌های&‌160;اقتصادی که قبلاً در آن‌ها سرمایه‌گذاری شده، شرط انتقال فناوری در معاملات خارجی، مبارزۀ جدی با فساد، ویژه خواری و قاچاق در کشور، ارتقای بهره‌وری انرژی، نگاه ویژه به صنایع متوسط و کوچک1»، ده اقدامی هستند که از ابتدای سال جاری به‌عنوان عوامل نجات‌بخشِ اقتصاد کشور از سوی مقام معظم رهبری مورد تأکید قرارگرفته‌اند.

رهنمون‌های اقتصادی مقام معظم رهبری در دیدارهای ابتدای سال خلاصه نشده و ایشان در هر دیدار و متناسب با جایگاه و نقش مخاطب، به موضوع اقتصاد مقاومتی و چگونگی اقدام و عمل در راستای تحقق آن پرداخته‌اند؛ چراکه همان‌گونه که ایشان بارها تأکید کرده‌اند، هرگروهی باید متناسب با توان و ظرفیت خویش بخشی از سنگینی بار کشور را در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی به دوش بکشد. ایشان در دیدار کارگران، به نقش کارگران در تولید باکیفیت اشاره کردند و در دیدار معلمان به نقش آن‌ها در تربیت نسلی باعزت نفس اشاره نمودند. طبیعی است که نباید انتظار داشت دو قشر با توانمندی‌ها، امکانات و عرصۀ عمل متفاوت، دارای یک نوع نقش باشند و یک نوع بیان و محتوا را بتوان برای آن‌ها بیان کرد. در ادامه تلاش شده است تا ذیل مرور بیانات مقام معظم رهبری در سال جاری، تحلیلی از انتظارات ایشان برای تحقق اقتصاد مقاومتی و اقدام و عملِ متناسب با آن ارائه گردد.

1. آموزش‌وپرورش: ایجاد و تقویت هویت مستقل

تربیت اقتصادی یکی از اثرگذارترین اموری است که باید میزان انطباق آن با مفاهیم بنیادین اقتصاد مقاومتی مورد ارزیابی قرار گیرد. تلاش نظام سرمایه‌داری برای تربیت نسلی است که برای این نظام مفید باشند؛ بدان معنا که نسلی در کشورها تربیت شود که فکر، فرهنگ و سلیقۀ مستکبرین را داشته باشد. «اگر جوان ایرانی به شکل آمریکا پسند و استکبار پسند رشد کرد، آمریکا دیگر برای پیاده کردن نقشه‌های خود در ایران خرجی و هزینه‌ای نخواهد داشت؛ این جوان خودش مثل نوکر بی‌جیره‌ومواجب برای آن‌ها کار خواهد کرد؛ می‌خواهند جوان ایرانی را این‌جوری بار بیاورند2».

تربیت نیروی انسانی کارآمد در راستای اهداف اقتصادی نظام اسلامی، وظیفه‌ای است که بخش عمدۀ آن بر دوش نظام آموزشی کشور پیش از ورود به دانشگاه قرارگرفته است. بررسی و سنجش این نظام و مداقۀ در باب وضعیت فعلی آن در باب انتقال مفاهیم اقتصادی متناسب با ارزش‌های انقلاب، امری است که باید در دستور کار مسئولین آموزش‌وپرورش و وزارت علومِ کشور قرار گیرد.

1-1. راهکار

«اما اوّل چیزی که لازم است برای دانش‌آموز خودمان در نظر بگیریم، این است که در او هویت مستقل ملّی و دینی به وجود بیاوریم. جوانمان را به‌گونه‌ای بار بیاوریم که دنبال سیاست مستقل باشد، دنبال اقتصاد مستقل باشد، دنبال فرهنگ مستقل باشد؛ وابستگی، رُکون به دیگران، اعتماد به دیگران و تکیۀ به دیگران در وجود او به‌عنوان یک روحیه رشد نکند. هویت مستقل، اولین چیزی است که ما بایستی در جوان خودمان، در نوجوان خودمان رشد بدهیم و پرورش بدهیم. بعد آن‌وقت&‌160;اقتصاد&‌160;مقاومتی معنا پیدا می‌کند. این‌جور نیست که بعد ما برای اینکه بخواهیم&‌160;اقتصاد&‌160;مقاومتی انجام بگیرد، مسئولین بالای دولتی بیایند بنشینند صد جلسه پشت سرهم تشکیل بدهند و مرتّب آئین‌نامه، مرتّب بخشنامه، مرتّب فلان؛ آخرش هم حالا به آن صورتی که کامل است انجام نگیرد. الآن خب دارند تلاش می‌کنند که این اقتصاد مقاومتی تحقّق پیدا کند. وقتی روحیه، روحیۀ استقلال و مقاومت و ایستادگیِ در مقابل دیگران نیست، خب سخت است دیگر3».

2. کار و کارگر

نکتۀ محوری در بیانات رهبری، حفظ تعادل در پرداختن به حقوق و تکالیف مردم در این عرصه است. در سال‌های اخیر، بیشتر مبلغان اقتصاد مقاومتی صرفاً از جنبۀ تکالیف مردم در اقتصاد مقاومتی با آن‌ها صحبت و گفت‌وگو کرده‌اند؛ مواردی از قبیل اصلاح الگوی مصرف، قناعت، خرید کالای ایرانی، کاهش مصرف انرژی و غیره. این تکالیف مواردی درست است که باید به‌صورت مستمر به مردم گفته شود، اما برای آنکه مردم پذیرش درونی داشته باشند و این تکالیف را بپذیرند، لازم است حقوق آن‌ها در اقتصاد مقاومتی نیز تبیین شود. ایشان در دیدار کارگران در روز کارگر، هم‌زمان که به تکلیف کارگران در تولید باکیفیت اشاره می‌کنند، به مسئلۀ امنیت شغلی آن‌ها نیز اشاره می‌کنند. در نگاه رهبر انقلاب، کارگران علاوه بر تکلیف، حقی نیز در اقتصاد مقاومتی دارند4.

نقش کارگر در درجۀ اول احساس مسئولیت است؛ بدان معنا که کارگر باید در آن کاری که به او محول شده است احساس مسئولیت کرده و آن را مسئولانه انجام بدهد؛ نتیجۀ آن نیز چیزی جز افزایش کیفیت کالای داخلی نخواهد بود. «همۀ آحاد کارگری باید در فکر این باشند، درصدد این باشند که کیفیت کار را بالا ببرند؛ این برکت ایجاد می‌کند، هم برای خود او، هم برای جامعه5»؛ اما سؤال محوری این است که کارگر چگونه تواناییِ لازم برای افزایش کیفیت کار را پیدا خواهد کرد؟ بخشی از این الزامات بر عهدۀ دولتمردان و مدیران، بخشی بر عهدۀ مردم و بخشی بر عهدۀ خود کارگر خواهد بود. مهارت افزایی از طریق آموزش در مراکز فنی و حرفه‌ای، تأمین امنیت شغلی کارگر، سلامت محیط کار، افزایش سهم دستمزد کارگران در هزینۀ تولید و رابطۀ مطلوب کارگر و کارفرما بخشی از این الزامات هستند که در ادامه به برخی از آن‌ها پرداخته‌شده است.

1-2. مهارت افزایی

«همین فنی حرفه‌ای که ایشان گفتند؛ بنده سال‌ها است هر وزیر آموزش‌وپرورشی، هر وزیر کاری که بر سر کار آمده است، روی مسئلۀ فنی حرفه‌ای‌ها تکیه کردم، تأکید کردم؛ این را باید جدی گرفت، این یک کار اساسی است. مهارت کارگر را باید بالا برد؛ کارگر ساده که نمی‌تواند صرفاً باتجربۀ خودش پیش برود؛ خب، البته تجربه هم مؤثر است اما آموزش لازم است. مهارت کاری بر عهدۀ مسئولان است؛ همین فنی حرفه‌ای‌ها و انواع کارهای دیگری که می‌شود انجام داد برای مهارت افزایی کارگر؛ کارفرما هم مؤثر است، دولت هم مؤثر است6».

2-2. تأمین امنیت شغلی کارگر

ایجاد امنیت شغلی در فضای کسب‌وکار، یکی از ضروری‌ترین الزامات در راستای افزایش کیفیت کار به شمار می‌رود. بی‌شک چنانچه ذهن کارگر مشغول این امر باشد که آیا فردا نیز در این کارگاه مشغول به کار خواهد بود یا نه، بی‌شک کار را با کیفیت لازم انجام نخواهد داد. دستیابی به این مهم نیز درگرو توجه بخش‌های مختلف مدیریتی در کشور بوده و صرفاً در زمرۀ مسئولیت‌های مسئولین گوناگون دولتی و مدیران و کارفرمایان قرار نمی‌گیرد. دولت، دستگاه قضائی، دستگاه امنیتی و ... همه در این زمینه مسئول خواهند بود.

تعطیلی کارگاه‌ها جزو آفت‌های بزرگ جامعۀ کارگری در کشور است؛ تعطیلی کارگاه‌ها نیز به دو صورت اتفاق می‌افتد: یک تعطیلی به خاطر این است که امکانات کارفرما کفاف کار را نمی‌دهد. به‌عنوان‌مثال مشکل در نقدینگی یا مواد اولیه داشته و یا اینکه ماشین‌های فرسوده در اختیار دارد. بی‌شک کارفرما در این نوع از تعطیلی نقشی نداشته و صرفاً وظیفۀ دستگاه‌های مسئول، کمک به رفع مانع خواهد بود؛ اما گونۀ دیگر از تعطیلی، تعطیلی کارگاه‌ها از روی سوءاستفاده است. به‌عنوان‌مثال درجایی که فرد کارخانه‌ای را خریده است و در ادامه صرفۀ او در این است که صرفاً از زمین آن استفاده کند، در اولین فرصت کارگاه را به بهانه‌ای تعطیل می‌کند و یا اینکه فرد وام را مثلاً برای واردات مواد اولیه یا برای تولید کارگاه گرفته و بعد آن را صرف ساختمان‌سازی و یا هر شغل دیگری کرده و چندین برابر درآمد کسب می‌کند. ضروری است که دستگاه‌های مسئول با چنین اندیشه‌ای مبارزه کرده و با افراد خاطی به‌شدت برخورد کنند.

3-2. افزایش سهم دستمزد کارگران در هزینۀ تولید

برای دستیابی به این امر باید برنامه‌ریزی‌ها به نحوی باشند که به کارفرما نیز هیچ صدمه‌ای وارد نشود؛ بدین‌صورت که از هزینه‌های اضافی و زائد کارگاه‌ها کاسته شده و به سهم دستمزد کارگر افزوده بشود؛ بی‌شک با انجام این کار، کارگر برای بالا بردن کیفیت کار خود تشویق خواهد شد. البته روش‌های صحیح دیگری نیز وجود دارد که می‌توان از تجربیات دیگر کشورها در این زمینه نیز بهره برد.

4-2. رابطۀ کارفرما و کارگر

«کارفرما و کارگر مکمل یکدیگرند، نه معارض یکدیگر. اساس تفکر مارکسیستی و دیالکتیک مارکسیستی بر تضاد و تعارض بود، اساس تفکر اسلامی و دیالکتیک اسلامی بر همراهی و همگامی و همکاری و مزدوج شدن و همراه شدن است. کارفرما و کارگر دو عضوی هستند که می‌توانند به هم کمک کنند؛ دو معارض و دو دشمن نیستند؛ دو همکارند و هرکدام هم حقی دارند. بالاخره کارفرما کسی است که می‌توانست این سرمایه را مثلاً در بانک گذاشته و بدون دغدغه از سود آن استفاده کند؛ شاید بیشتر از درآمد کار هم برای او سود داشت؛ [امّا] نکرده، وارد میدانِ کار شده؛ این چیز بسیار خوبی است». یکی از حقوقی که اینجا وجود دارد، همکاری صمیمانۀ کارگر با کارفرما است.

از سوی دیگر باید به حقوق کارفرما نیز توجه ویژه داشت؛ چراکه افزایش انگیزۀ وی برای تولید در داخل، یکی از ضروریات تحقق اقتصاد مقاومتی به شمار می‌رود. تسهیل کار برای کارفرما توسط دولت و دستگاه‌های اجرایی و فراهم کردن زمینۀ صادرات که لازمۀ آن نظارت بر سلامت و کیفیت کالای صادراتی است، بخشی از این حقوق به شمار می‌روند.

3. حمایت از تولید داخلی؛ تکرار یک وظیفه

در تجارب توسعه‌یافتگی کشورها، نمونه‌ای را سراغ نداریم که در بزنگاه تاریخی خود تصمیم بزرگی دربارۀ تولید ملی نگرفته باشد. پیشرفت اقتصادی، محصول خودبه‌خودی تعامل با جهان و آزادسازی‌های همه‌جانبه نیست، البته کشورهای کوچک و کم‌اهمیتی هستند که صرفاً با گشودن درب‌های خود به روی اقتصاد جهانی، از محل ورود سرمایه و کالاهای خارجی، رفاه نسبی برای ساکنان خویش فراهم کرده‌اند اما هیچ صاحب‌نظری آن‌ها را مصادیق پیشرفت و الگوهای توسعه قلمداد نمی‌کند، بگذریم از اینکه تقریباً تمام این کشورها، هویت و استقلال سیاسی، اقتصادی خویش را به‌عنوان بهای رفاه وارداتی، از کف داده‌اند7.

مقام معظم رهبری همواره و از همان ابتدای مطرح کردن ایدۀ اقتصاد مقاومتی، حمایت از تولید داخلی را مورد تأکید قرار داده‌اند؛ اما به نظر می‌رسد که ایشان در ماه‌های اخیر همچون سایر مسائل این حوزه، وارد مصادیق شده و به‌صورت کاملاً جزئی و دقیق برای مسئولین مربوطه هدف‌گذاری کرده‌اند. به‌نحوی‌که از منظر ایشان حمایت از تولید داخلی باید یک وظیفۀ عمومی شناخته شود. «من روی مسئلۀ تولید تکیه می‌کنم. مسئلۀ تولید داخلی را باید خیلی جدی گرفت؛ یعنی کلید اساسی کارها مسئلۀ تولید داخلی است. در هر دو بخش، هم بخش وزارتخانۀ صنعتی و بازرگانی و هم وزارت کشاورزی، باید مسئلۀ تولید را جدی گرفت8».

برنامۀ اقتصاد مقاومتی را نمی‌توان مجموعۀ پروژه‌های منفک یا جزایر مستقل در نظر گرفت، تولید ملی با صفاتی مانند دانش‌بنیان بودن، عاری از فساد، درون‌زا و برونگرا، نخ تسبیح برنامۀ عزیمت به‌سوی یک اقتصاد مقاوم است و در دنبالۀ خود نتایجی چون رونق اقتصاد و اشتغال، عدم وابستگی درآمد دولت به نفت، ارتقاء بهره‌وری، عدم وابستگی به واردات کالاهای اساسی و غیره را در پی دارد9.

ایجاد فروشگاه‌هایی که فقط جنس ایرانی عرضه می‌کنند در تقابل با فروشگاه‌هایی که فقط جنس خارجی عرضه می‌کنند، جلوگیری معقولانه از واردات کالاها به‌خصوص آنجا که مشابه داخلی دارد همچون واردات خودروهای آمریکایی و واردات لوازم‌آرایشی، مبارزه جدی با قاچاق، برخورد جدی با افراد منفعت‌طلب که مانع از تولید کالا در داخل می‌شوند، استفاده از سرمایه انسانی، جوان‌ها و ذهن‌های خلاق برای ایجاد فناوری‌های پیشرفته در کشور، بخشی از راهکارهای حمایت از تولید داخلی به شمار می‌روند10. ▪